Het is een klassiek probleem voor extremisten, motorbendes en criminelen. Waar spreken we af? Waar drinken we een biertje? Waar kunnen we zijn wie we willen zijn, zonder dat we gezeur krijgen? Waar kunnen we het beste zaken bespreken die het daglicht niet kunnen verdragen? Thuis, in de kroeg of in een eigen ruimte? We hebben binnen extreemrechtse verbanden alle drie deze opties voorbij zien komen. Maar recent is er een nieuwe ontwikkeling zichtbaar geworden. Neonazi’s openden onlangs twee kroegen voor de eigen achterban in Veendam en Ravenstein.

Eerst een korte blik in het verleden. De zoektocht naar geschikte ruimtes is er namelijk niet één van vandaag of gisteren. Rechtsextremisten hebben sinds de Tweede Wereldoorlog grote moeite om ontmoetingsruimtes te vinden. Men wil overleggen, vergaderen, elkaar ontmoeten, feestvieren, drinken en optredens en bijeenkomsten kunnen verzorgen voor de achterban. Dat alles lukte eigenlijk lange tijd niet, of een enkele keer met grote moeite. Het huren van geschikte ruimtes bleek namelijk meestal onbegonnen werk. Kroegbazen en zaaleigenaren wilden geen rechtsextremisten. Omdat ze het niet met hen eens waren, maar nog vaker omdat er problemen werden verwacht.

Rechtsextremisten in je gebouw, dat is slecht voor de naam, dat jaagt andere klanten weg en levert vaak grote problemen op met politieke tegenstanders of politie en autoriteiten. Omdat het huren onder eigen naam niet bleek te lukken, werd eind jaren zeventig over gegaan op een nieuwe strategie. Men bedacht om zalen en kroegen te bespreken onder een valse naam. Dat werkte een enkele keer wel, maar vaak ook niet omdat politieke tegenstanders daar achter wisten te komen. Die voerden dan alsnog een protestactie of lichtten zaaleigenaren preventief in. Die verbroken in veel gevallen daarna de huurovereenkomsten.

Huiskamerbijeenkomsten

Het leek er op dat de eigen huiskamer vaak de enige plaats was waar ongestoord bij elkaar gekomen kon worden. Dat was krap, maar wel veilig en zonder kans op veel gezeur. En soms was dit alternatief ruim voldoende. Zo had de zeer actieve Blood & Honour Noordland-groep rond 2006 een aantal plaatsen om bijeen te komen in en om Winschoten. De Winschotense neonazi Martin van de Grind stelde bijvoorbeeld zijn huis beschikbaar voor bijeenkomsten van de club. Maar ook de ouders van enkele jonge Blood & Honour-leden stelden huizen, schuur en akkerland ter beschikking voor extreemrechtse kroegavonden, barbecues en andere bijeenkomsten. Tot samenkomsten in deze ruimtes voor steeds meer overlast zorgden en de gemeente in een aantal gevallen ingreep. Zo werd een grote barbecuebijeenkomst van Blood & Honour in 2009 door de burgemeester verboden en ontbonden op grond van een noodbevel. Na een lange procedure door een aanwezige neonazi bleek dat besluit echter onterecht genomen te zijn.

Extreemrechtse krakers

Op andere plaatsen werd naar andere oplossingen gezocht. Een manier die zorgde voor geschikte ruimtes tegen beperkte kosten, was om leegstaande gebouwen te kraken. Extreemrechtse activisten uit Voorpost-kringen kraakten bijvoorbeeld in 2000 een leegstaand kazerneterrein in de bossen rond Eindhoven. Dat terrein was enkele jaren daarna een verzamelplaats voor rechtsextremisten uit heel Nederland. Er waren kroegavonden, concerten, politieke bijeenkomsten en er was ruimte voor enkele personen om te wonen. Die situatie kon lang blijven bestaan omdat de gemeente Eindhoven en Defensie – de eigenaren van het complex – geen aanleiding zagen om het complex te ontruimen. Dat veranderde in 2003 toen er een neonazi-concert werd gepland met een uitgesproken antisemitische aankondiging. Dat leverde zoveel onrust op dat het snel tot een ontruiming van het kraakpand kwam. Enkele jaren later, in 2009, probeerden ook neonazi’s uit de regio Haaglanden van de Nationaal Socialistische Aktie (NSA) enkele panden te kraken. dat liep echter minder voorspoedig: zij werden steeds na korte tijd ontruimd. Uiteindelijk bleken dergelijke initiatieven dus ook geen lang leven beschoren.

Ondertussen leek ook het aloude huurprobleem wat minder groot te zijn geworden. De actiegroep Voorpost bijvoorbeeld organiseert al een aantal jaar achter elkaar regionale ‘stamtafels’. Dit zijn maandelijkse regionale bijeenkomsten van Voorpost-leden en –sympathisanten die meestal plaatsvinden in een vaste kroeg. Dat lukt eigenlijk altijd zonder grote problemen, al waakt Voorpost er wel voor dat deze ontmoetingsplekken niet publiek bekend worden.

En die stamtafels bewijzen ook waarom ontmoetingsruimtes zo belangrijk zijn. Belangrijk voor het sociale aspect, gezelligheid en kameraadschap, maar ook voor de organisatie: op deze bijeenkomsten krijgen (regionale) structuren van een extreemrechtse groep als Voorpost vorm, er kan gepraat en gemobiliseerd worden voor acties en er kan overlegd worden over allerhande praktische zaken.

Nazikroegen

Weer anders deed de Noord-Hollandse neonazigroep Ulfhednar het. Vlak na de oprichting van de groep werd in de kustplaats Callantsoog een eigen ruimte betrokken. Deze ruimte werd in de zomer van 2011 gebruikt om bijeenkomsten te organiseren voor sympathisanten en andere belangstellenden. Aanvankelijk gebeurde dat zonder problemen. Dat veranderde toen twee groepsleden, in aanwezigheid van een Vlaamse terreurverdachte, door een arrestatieteam uit hun auto werden gehaald wegens het bezit van vuurwapens.

Korte tijd later verbood de burgemeester van Callantsoog een volgende bijeenkomst. Ook dit keer procedeerde een van de neonazi’s en kreeg uiteindelijk ruim twee jaar later gelijk bij de Raad van State. Maar toen was Ulfhednar al van het toneel verdwenen. Ook al mislukte dit project deels, het zorgde ogenschijnlijk wel voor enige inspiratie. Want de afgelopen maanden werden maar liefst twee kroegen geopend met een duidelijk neonazistisch imago, “De Nationalist” in Ravenstein en “Rac ‘n’ Roll Place” in Veendam.

De Nationalist

De kroeg in Ravenstein is een initiatief van inwoner John Willemse (1979), al een ruim decennium actief in extreemrechtse circuits en de laatste tijd vooral zichtbaar als actief lid van de Nederlandse Volks-Unie (NVU). Hij opende zijn ruimte ‘De Nationalist’ in oktober 2014. Onder het motto “het verenigen van Nationalisten en nationaal-socialisten” is de kroeg ongeveer een keer per maand geopend. Er wordt drank verkocht, er zijn slaapplaatsen beschikbaar en er is ruimte voor een kleine dertig personen. Willemse beschouwt zijn kroeg als een “nationaal bevrijde zone”. Deze term verwijst naar een Duits fenomeen. Zo’n zone is een gebied waar door middel van intimidatie en geweld wordt geprobeerd migranten buiten te sluiten en weg te pesten.

De Nationalist is vanaf het begin een clubhonk voor de NVU-aanhang, waarvan een belangrijk deel van de actieve achterban in die regio woont. Verder komen er sinds de opening ook regelmatig leden van de Autonome Nationalisten uit Vlaanderen langs. Deze neonazistische groep heeft sinds die tijd – en mogelijk in de Ravensteinse kroeg – steeds nauwer samengewerkt met de NVU. Onlangs maakte beide organisaties zelfs bekend dat de Autonome Nationalisten namens de NVU mee zullen gaan doen aan Vlaamse verkiezingen. Maar behalve deze ontmoetingsfunctie gebeurt er nog meer. In De Nationalist worden politieke thema-avonden gehouden en propagandamateriaal van de NVU, Zwart Front en Identitair Verzet verspreid. Begin 2015 blijkt dat De Nationalist aspiraties heeft. “Dit jaar zullen we een x aantal bijeenkomsten gaan organiseren en deelnemen aan acties en demonstraties” schrijven ze op hun facebookpagina. Aan wat voor soort acties en demonstraties gedacht moet worden blijkt al snel. Begin maart wil men tijdens een ‘Trouw aan Rood Wit Blauw’ bijeenkomst geld inzamelen voor een bloemstuk om gesneuvelde Duitse SS’ers te herdenken op de oorlogsbegraafplaats in Ysselsteyn.

Rac’n’Roll Place

In Veendam gaat het om een oude sportschool even buiten het centrum, waar een gedeelte sinds juli 2014 is opengesteld als kroeg. Spilfiguur Martin van de Grind (1969) uit Winschoten loopt al ruim dertig jaar rond in het extreemrechtse wereldje en heeft deze sportschool verbouwd tot ‘Rac’n’Roll Place’. Hier wordt net als in Ravenstein drank verkocht en extreemrechts propagandamateriaal verspreid. Zoals het zuidelijk gelegen De Nationalist ook Vlaamse gasten weet te trekken, zo richt Rac’n’Roll Place zich met succes op Duitse sympathisanten. Het verschil tussen deze plekken is dat er in Veendam vaker bijeenkomsten plaatsvinden, waar beduidend meer bezoekers op afkomen. Daarnaast is er een ruimte waar boogschieten,krachtsport en kickboksen beoefend kan worden. Bovendien treden er af en toe muzikanten op, zoals de Australische gitarist Nigel Brown (1967). Brown heeft in een aantal tot de verbeelding sprekende nazibands gespeeld en is in Australië tot negen maanden cel veroordeeld wegens ‘potenrammen’. In 1995 neemt hij in het Noord-Hollandse dorp Zwaag een cd op met zijn band Celtic Warrior. Tijdens deze opnames worden de bandleden door de politie gearresteerd. Twee jaar later wordt Brown veroordeeld tot een boete van 1500,- wegens het beledigen van joden. Op het oud&nieuw feest waarmee 2014 afgesloten werd konden de bezoekers van Rac’n’Roll Brown bewonderen tegen betaling van € 15,- entree.

Rac’n’Roll Place brengt twee groepen bij elkaar. In zijn kroeg ontvangt Van de Grind enerzijds rechtsextremisten die op dit moment actief zijn in Blood & Honour-kringen. Uit zijn eigen regio, de divisie Blood & Honour-Noordland, maar ook van andere groepen uit de rest van het land. Daarnaast komen er groepen extreemrechtse skinheads over de vloer die niet aan Blood & Honour zijn verbonden. De skinheadcultuur is een jeugdstijl waar Van de Grind al dertig jaar actief in is en waar hij veel oude contacten aan heeft overgehouden. De kroeg ademt ook in alles een skinheadsfeer uit. De naam, Rac’n’Roll, verwijst naar extreemrechtse skinhead muziek, ‘Rock Against Communism’. Aan de muur hangen allerlei skinhead-attributen, waaronder een vlag van ‘Hou Kontakt’. Hou Kontakt was een organisatie voor nazi-skinheads in het begin van de jaren negentig, waar Van de Grind destijds de leiding over had. De sfeer tijdens de kroegavonden is als ruig en onstuimig te omschrijven. Op een avond in januari bekogelen verschillende bezoekers elkaar voor de gein met dartpijlen en laat Martin van de Grind zich beschieten met een airsoftpistool. Barman Liam Taylor (1982) past zijn in de Rac’n’Roll place verworven boksvaardigheden toe. In de straat van de kroeg slaat hij die nacht schijnbaar zonder enige aanleiding iemand in het gezicht, wat leidt tot zijn arrestatie en een nacht in de cel.

Gezien de grote afstand (200 km) tussen de twee kroegen zou verwacht kunnen worden dat er weinig overlap is in bezoekers en organisatie. Maar dat is niet helemaal waar. Er worden over en weer bezoeken gebracht en de barman Liam Taylor van Rac’n’Roll place bedient op een avond ook de klanten in De Nationalist. En eigenlijk is dat ook niet zo vreemd. Het extreemrechtse wereldje in Nederland is immers klein en overzichtelijk, men kent elkaar.

Zoals we eerder in dit artikel schetsten zijn ontmoetingen en dus ontmoetingsruimtes van cruciaal belang voor elke extreemrechtse organisatie. Op die plaatsen kan men de eigen – omstreden – identiteit zonder problemen naar buiten brengen, er is ruimte voor vriendschap, muziek en gezelligheid, er kunnen vergaderingen en scholingsbijeenkomsten worden gehouden, er kan geld ingezameld of verdiend worden, kortom: er kan een organisatie op poten worden gezet. Of de twee nieuwe kroegen, Rac’n’Roll Place in Veendam en De Nationalist in Ravenstein, die functies ook gaan vervullen is na een paar maanden nog moeilijk vast te stellen. Het illegale karakter van deze kroegen, de openlijk nazistische oriëntatie en de overlast voor de omgeving zijn potentiële problemen voor een duurzame voortzetting van deze ontmoetingsruimtes.