geen AZC in Geldermalsen

Wie zijn de handelaren in angst?

Over de gebeurtenissen rond asielzoekers en de manier waarop daarover in de mainstream media wordt bericht

Waar komt het snel toenemende geweld tegen AZC’s en asielzoekers vandaan? In een uitstekend stuk wees Han van der Horst een paar dagen geleden op de verantwoordelijkheid van Geert Wilders, die zijn aanhangers elke dag opjut tot verzet en nauwelijks moeite doet om zich van het resulterende geweld te distantiëren. Minister Asscher noemde Wilders een paar weken geleden nog, met een oude uitdrukking van Geert Mak, een “handelaar in angst”.

Toch wringt er iets aan dat beeld. Als er een markt voor angst is, zou je Wilders dan niet eerder een producent moeten noemen? Wat hij produceert zijn haat- en scheldwoorden, griezelverhalen en extremistische oplossingen. Producten die hij moeiteloos en met flinke politieke winst kan verkopen, maar alleen omdat ze gretig worden afgenomen en gedistribueerd door verschillende groothandelaren. Kortom, wie op Wilders wijst moet ook kijken naar de rol van mainstream media en van liberale of progressieve politici – dat wil zeggen, van bijvoorbeeld de NOS of van mensen als Asscher zelf.

Verdoezeling
Eergisteren berichtte de NOS over een onderzoek van Der Spiegel. “Aantal misdrijven rond asielzoekers in Duitsland verdubbeld”, was de mistige kop en die mist hing ook over het artikel zelf. “De Duitse politie heeft dit jaar tot nu toe al meer dan 1600 misdrijven rond asielzoekers geregistreerd. Het gaat om verschillende soorten misdrijven die te maken hebben met vluchtelingen.” Geen idee wie die misdrijven pleegt, met welke motieven en tegen wie. De mist trekt pas op als je doorklikt naar de bron, Der Spiegel zelf, die kopt: “Aantal rechtse geweldddaden tegen vluchtelingen stijgt dramatisch.”

Met andere woorden, de NOS verdonkeremaant de rechtse achtergrond van de daders én het feit dat de slachtoffers vluchtelingen zijn. Wat ze vooral communiceert is dat er steeds meer rottigheid is “rond asielzoekers”. Zo’n troebele boodschap is geen ongelukje. Op 16 oktober onderzocht de NOS “hoe onveilig het is rondom een AZC”, in een stuk dat exclusief inging op mogelijke criminele activiteiten van asielzoekers. Niet één woord over het vuurwerkbombardement van rechtse relschoppers op een AZC in Woerden, een paar dagen eerder. Het vage gepraat over geweld “rond asielzoekers” lijkt er dus op gericht te zijn om de misdaden van autochtone rechtsradicalen te verdoezelen. Dat verdoezelen gebeurde trouwens ook in de berichtgeving eerder dit jaar over agressieve Duitse Pegida-aanhangers, door de NOS steevast beschreven als “bezorgde burgers” voor wie “een grens was bereikt”. In weer een ander tendentieus NOS-bericht kregen asielzoekers in Nederland ten onrechte de schuld van het groeiende tekort aan sociale huurwoningen.

Ideologie
Dat deze stelselmatige verdraaiingen voortkomen uit pure kwaadaardigheid kan ik moeilijk geloven. Het lijkt me eerder een gevolg van de permanente media-oorlog, die al jarenlang door extreemrechts wordt gevoerd: tegen moslims, vluchtelingen en de multiculturele samenleving, maar ook tegen progressieve partijen, de publieke omroep en de mainstream media. Kort gezegd, iedereen die het waagt om op een positieve of ook maar enigzins evenwichtige manier over moslims en vluchtelingen te praten krijgt ervan langs. Op websites en weblogs, op facebook en twitter, met hatemail en doodsbedreigingen of, zoals in Geldermalsen, met graffiti, stenen en vuurwerk.

Wat er gebeurt is dat al die islamofobie en al die xenofobie onherroepelijk doorsijpelen naar de mainstream media. Al is het maar omdat de verkoopcijfers stijgen als kranten en televisieprogramma’s ruimte bieden aan rechtse angstscenario’s en frames, terwijl de haat losbrandt als een genuanceerde moslima haar visie mag geven. Een liberale hoofdredacteur leent zijn krantenkolommen aan islamhaters en aan verontwaardigde ex-moslims, maar niet of nauwelijks aan moslims zelf. Natuurlijk zonder dat hij zelf iets tegen moslims heeft, maar dat is precies hoe ideologie werkt, volgens Marx: Sie wissen das nicht, aber sie tun es. De NOS-journalist denkt misschien dat hij de waarheid dient, maar ondertussen verandert hij op zijn laptop rechtsradicalen in “bezorgde burgers” en “misdaden tegen” in “misdaden rond”.

Een nooit gebouwde moskee
Hoe dat doorsijpelen in zijn werk gaat heeft mediasocioloog Deepa Kumar laten zien, aan het voorbeeld van de mislukte plannen voor een moskee bij Ground Zero. De eerste reacties waren in 2009 nog verrassend positief. Obama en andere democraten, republikeinen, nabestaanden van slachtoffers en zelfs rechtse media als Fox News spraken hun steun uit. Dat veranderde snel toen mensen als Pamela Geller, een vriendin van Wilders, actief tegen het project begonnen te bloggen. Slogans als “islamitisch triomfalisme” en “geen respect voor nabestaanden” waaiden over van ultrarechtse blogs en denktanks naar de reguliere media en politiek. Bijvoorbeeld toen Newt Gingrich bij Fox kwam roepen dat “je nazi’s ook geen bord laat neerzetten naast het Holocaustmuseum in Washington.”

Binnen een paar maanden kantelde de publieke opinie over de moskee naar rechts en gematigde politici kantelden zonder veel principiële bezwaren mee. Obama verklaarde omzichtig dat iedereen weliswaar het recht had om zijn geloof te belijden, maar dat hij zich liever niet uitliet “over de wijsheid van het plan om juist op die plek een moskee te beginnen.” De plannen verdwenen in de prullenbak. Kumar heeft het hele proces schematisch weergegeven in een “matrix van de islamofobie” (zie afbeelding).

Tegen de verrechtsing
Ook in het Nederlandse medialandschap en in de politiek verrechtst het midden. Het schrijnendste voorbeeld is op dit moment minister Asscher, die vorig jaar alle rechtse trollen voedde toen hij de schijnwerpers opzocht met een kwalijk, stigmatiserend rapport over islamitische jongeren. De onderzoekers zelf hadden hem nog gewaarschuwd dat het rapport onaf was en ongeschikt voor publicatie, maar daar liet hij zich niet door weerhouden. Deze week bleek dat er helemaal niets van de conclusies klopte. Als Wilders een angstproducent is, dan functioneren ‘neutrale’ media als de NOS en ‘gematigde’ politici als Asscher vaak als de handelaren, ook al weten ze het zelf misschien niet.

Maar de pijlen in het schema van Kumar wijzen twee kanten op, omdat zulke tendensen niet onomkeerbaar zijn. Helemaal onderin het schema staan de sociale bewegingen, die voortkomen uit de burgerlijke samenleving. De geschiedenis heeft geleerd dat ze de heersende trend kunnen versterken, maar ook ombuigen. Als ze een andere wending aan de discussie geven, dwingen ze de politici van het midden om zich te herbezinnen. Studenten en kritische academici, kunstenaars, progressieve media en bloggers hebben daar een rol in te spelen. Dat betekent wel dat mensen die zich progressief noemen, niet meer hoofdschuddend kunnen blijven toekijken of wachten op betere tijden. Wie tegen angsthandel en vóór een politiek op basis van sociale gelijkheid is, zal nu een tegengeluid moeten laten horen.