Gijsbert Oonk, Docent Erasmus Universiteit Rotterdam

Juli 1938
In juli 1938 werd er een conferentie georganiseerd van 32 landen. Deze bijeenkomst vond plaats in Evian, Frankrijk. Het doel was om oplossing te vinden voor de toenemende stroom Joodse vluchtelingen uit Duitsland. De Joden in Nazi-Duitsland en Oostenrijk waren hoopvol. Zij herinnerde de Amerikanen er aan dat de ze een lange traditie hadden in het opnemen van migranten. Maar de president van de Verenigde Staten, Franklin D. Roosevelt, had een hele andere agenda. Hij wilde juist andere landen overreden om meer Joodse vluchtelingen op te nemen. Het ging in zijn visie vooral om een lokaal Europees probleem. Hitler had laten weten dat hij bereid was om mee te werken aan het vertrek van Joden. Hij heeft het over 'criminelen die desnoods op een luxe boot kunnen vertrekken'.

Het relaas van de aanwezige journalisten over de conferentie is ronduit schokkend. De redenen die genoemd worden om Joden niet toe laten klinken ook nu bekend in de oren. Ik noem er een aantal. Het is natuurlijk heel erg wat er met de Joden gebeurt, maar het is niet onze fout. We hebben onze eigen problemen. Het zijn er gewoonweg te veel, als wij er zoveel toelaten dan gaat ten koste van de autonomie en cultuur van de eigen bevolking. Natuurlijk staan de Joden in Duitsland bloot aan geweld en discriminatie, maar ze overdrijven het probleem, ze zijn vooral op zoek naar betere economische omstandigheden. Ze hebben geen idee, maar in onze landen is het ook zwaar. Bovendien –als we Joden toelaten in onze landen, dan geven we in feite toe aan de ideeën van de Nazi’s. Het toelaten van Joden is geen oplossing voor het onderliggende probleem dat heeft geleid tot de opkomst van de Nazis.

Geen enkel land wilde op korte termijn Joodse vluchtelingen opnemen, met uitzondering van de Dominicaanse Republiek. Nu kun je wel zeggen dat je geen vluchtelingen accepteert en verder niks regelen, maar ze komen toch. Het passagiersschip de St Louis vertrok met meer dan 900 Joodse vluchtelingen aan boord uit Hamburg op 13 mei 1939. Voor de Joodse migranten was het een reis naar de vrijheid. De meesten hadden een visum voor Cuba. Maar in Cuba aangekomen bleken de autoriteiten de regels veranderd te hebben. Ook in de Verenigde Staten werden de vluchtelingen niet toegelaten. De Duitse kapitein Gustav Schröder heeft geprobeerd om de Joden op een illegale manier aan land te zetten, zodat ze toch asiel konden aanvragen. De Amerikaanse kustwacht wist dit echter te voorkomen 'met het oog op de veiligheid van de passagiers'. Uiteindelijk zag Kapitein Schröder zich gedwongen terug te keren naar Europa. Hij wilde onder geen beding terug naar Duitsland. Op 17 juni 1939 arriveerde het schip in de haven van Antwerpen. De Britten accepteerden na lange onderhandelingen 288 joodse vluchtelingen, 224 vluchtelingen konden naar Frankrijk en er kwamen 181 vluchtelingen naar Nederland, terwijl er 214 in België konden blijven. Een aantal van deze joodse bootvluchtelingen wist Europa via andere wegen te ontvluchten, maar een groot aantal wachtte uiteindelijk de gang naar de vernietigingskampen van de nazi's. Waarom de kapitein niet naar de Dominicaanse republiek is gevaren is niet bekend.

Een permanente oplossing?
Historische voorbeelden zijn lastig te vergelijken met de huidige situatie. Maar dit is niet de eerste groep vluchtelingen die aan onze poorten klopt. Het uiteenvallen van Joegoslavië en de genocide in Rwanda staan nog in ons geheugen gegrift. En er zullen in de toekomst weer andere verzetshaarden ontstaan die weer zullen leiden tot nieuwe groepen vluchtelingen. Wellicht is de instelling van een 'Verenigde Naties voor Vluchtelingen' binnen de UNHCR een goed idee. Dit gaat verder dan de plannen van de EU, die in feite alleen een regionale oplossing behelzen. Deze commissie berekent per jaar hoeveel vluchtelingen er zijn. Daarna wordt bepaald welke landen deze vluchtelingen zouden kunnen opvangen. Landen in de regio vangen wat meer vluchtelingen op dan landen ver weg. Grote dunbevolkte landen doen wat meer dan kleine dichtbevolkte landen en rijke landen zouden wat meer vluchtelingen kunnen opvangen dan arme landen. Mochten landen niet bereid zijn vluchtelingen op te vangen, dan kunnen ze dat afkopen. Nederland zou dan minder vluchtelingen kunnen opnemen en bijvoorbeeld Roemenië betalen om meer vluchtelingen op te vangen. We doen iets dergelijks al met het Kyoto-verdrag en de CO2-uitstoot. Landen die meer CO2 uitstoten dan afgesproken, betalen aan landen die minder uitstoten. De Verenigde Naties voor Vluchtelingen zou een oplossing hebben gevonden voor het passagiersschip St. Louis en de Joodse vluchtelingen en ook voor de huidige Syrische vluchtelingen.