Hij wijst uit zijn woonkamerraam in Amsterdam naar een nabijgelegen gebouw: 'Zie je die mensen daar op het dak lopen? Tot dit weekend zou ik daar niks achter zoeken. Nu wel.'

Aanslagen als die in Parijs zijn een schokkende ervaring voor iedereen, zegt traumaspecialist Kaz de Jong (54) van Artsen zonder Grenzen, gespecialiseerd in de psychische gevolgen van oorlog en terreur. 'De gevolgen zijn onmiskenbaar. Mensen zijn van slag, ook al zijn ze niet direct of indirect bij de aanslagen betrokken. We worden collectief bang. En dat is precies de bedoeling.'

Is die angst terecht?

'Doorgaans niet. Terroristen kiezen bewust doodgewone plekken waar iedereen komt. Als je nu zelf naar een restaurant, theater of stadion gaat, denk je onwillekeurig: is het wel veilig? Terwijl je weet dat de kans dat daar iets gebeurt vrijwel nihil is. Het is een buitenproportionele angst. Die gaat vanzelf weer weg, binnen korte tijd, als je merkt dat het gewoon veilig is op die plek waar je naartoe gaat.

'Daarom wordt een aanslag altijd pas opgeëist als alles achter de rug lijkt te zijn - dat opeisen gaat vaak gepaard met dreigen en geeft weer een nieuwe golf van angst. Het in stand houden van angst is een doel op zich. Dat wordt heel bewust en uitgekiend toegepast. Dat kan een terrorist je nog beter vertellen dan ik.'

Wat wint een terrorist bij die angst?

'Angstige mensen verliezen de controle over zichzelf, zij raken de regie kwijt en worden geleid door hun emoties. Dat is gevaarlijk, omdat daarmee hun normen en waarden kunnen vervagen. In de collectieve angst na een aanslag wordt vaak een hele reeks aan maatregelen getroffen, al dan niet terecht. Dat wakkert de collectieve angst vaak aan, in plaats van dat het een gevoel van veiligheid geeft.

'Ook zie je vaak dat publieke figuren, zoals politici, bepaalde krachttaal gaan uitslaan, agressieve retoriek, ik noem het angsttaal. Denk bijvoorbeeld aan die Franse politicus die zaterdagochtend zei dat iedereen die naar radicalisme neigt in een interneringskamp moet worden opgesloten.

'Door zulk taalgebruik krijg je een situatie waarin mensen gaan polariseren, gaan denken in goed en kwaad, in vriend en vijand, en het gevoel krijgen dat alles is geoorloofd om het slechte weg te halen. Dat gevoel ondermijnt onze regels, afspraken, normen en waarden, de pijlers van onze samenleving. En dat is precies wat terroristen willen - het fundament onder onze maatschappij ontwrichten.'

President Hollande sprak over 'een leger van IS-terroristen' en 'meedogenloos terugslaan.' Premier Rutte noemt de terroristen 'barbaren' en zegt dat we met IS in oorlog zijn.

'Dat is precies wat ik bedoel. Bush heeft ons met zijn war on terror Guantanamo Bay, waterboarding, blackholes en gebombardeerde ziekenhuizen gebracht. Is dat wat we willen? Heeft het iets opgelost? Met zulk taalgebruik wek je de indruk: al moet ik iemand binnenstebuiten keren, op z'n kop hangen en martelen om terreur te stoppen - dat is allemaal gerechtvaardigd. Dat is niet zo, dus dat wekt normvervaging in de hand. Mensen nemen zulke retoriek over en ook dat wakkert de collectieve angst aan. Beter is het om gewoon te zeggen: de daders zullen gestraft worden. Sommige publieke figuren kapitaliseren de angst doelbewust voor politiek of financieel gewin.'

Wat is daar tegen te doen?

'Aan wat publieke figuren allemaal zeggen, kan ik helaas niks veranderen. Maar iedereen moet zichzelf de vraag stellen: doe ik hier aan mee of niet? Je beslist zelf of je je door angst laat regeren, dat heb je zelf in de hand. Er niet aan meedoen brengt de controle over jezelf terug. Zelfcontrole is de antidote, het tegengif tegen angst.'

Hoe doe je dat?

'Door realistisch te blijven. Die keuze heb je. Door niet te generaliseren, maar blijven nuanceren. Dus niet roepen dat er een heel leger aan terroristen heeft huisgehouden in Parijs, maar benadrukken dat het om een heel kleine groep mensen gaat. Niet roepen dat moslims niet deugen, maar benadrukken dat moslims ook met afgrijzen naar die aanslagen hebben gekeken. Angsttaal kent geen nuance. En relativeer: zie niet alleen het geweld en de slachtoffers, zie ook hoe mensen meteen aan het redden sloegen, soms met gevaar voor eigen leven, om anderen te helpen.'

Het klinkt heel simpel, we moeten dus gewoon niet bang zijn?

'Angst heeft natuurlijk ook een functie; het maakt je alert, het maakt je in staat om te vluchten als het moet. Als een plek meerdere keren door dezelfde aanslag wordt getroffen, ga je die plek mijden, dat is ook terecht. Maar of je je door angst laat regeren, blijft een keuze.

In mijn organisatie, Artsen zonder Grenzen, krijg je regelmatig te maken met angst en spanningen. Tegen medewerkers die daarmee kampen, zeg ik altijd dat ze heel bewust vriendelijk moeten zijn tegen hun sociale omgeving. Bedank iemand heel hartelijk voor een kop koffie. Zie ook eens hoe mooi de omgeving is. Ga niet vloekend door het verkeer, maar wees vergevingsgezind of zeg zelf ook eens sorry. Het lijkt een kleinigheid, maar het helpt. Actie is reactie, je omgeving reageert op je met hetzelfde gedrag als dat van jezelf. Met positivisme kun je een negatieve cirkel van angst doorbreken. Hervind je geloof dat de wereld om je heen ook goed is.'

Tenzij je slachtoffer of nabestaande van zo'n aanslag bent.

'In zeldzame gevallen, zoals bij ooggetuigen of slachtoffers, kan de angst aanhouden. Dan hebben we het over een kleine minderheid. Die mensen zijn doorgaans heel goed te behandelen met traumatherapieën. Angst is echt iets waar we ons niet door hoeven te laten leiden.'