In Frankrijk is de oorlogstaal heel luid te horen. Die taal gaat van de president uit, maar de roep om vergelding reikt verder, en is duidelijk aanwezig bij vele bewoners, beschrijven binnenlandse en buitenlandse journalisten.

Olivier Roy, 66, die tegenwoordig doceert in het Italiaanse Firenze, is niet opgezet met de oorlogsretoriek. Want, schrijft hij in Le Monde, oorlog "tegen wie en tegen wat?" Dat terrorisme is geen exportproduct van IS, de organisatie "put uit een reservoir aan geradicaliseerde Fransen" die, wat er ook in het Midden-Oosten gebeurt, "klaarstaan om hun persoonlijke revolte van een bloedige handtekening te voorzien. De verplettering van Islamitische Staat zal niets veranderen aan die revolte".

Het maakt voor de jonge jihadisten niet zoveel uit of ze nu bij IS of Al-Qaedaaansluiten. "Voorheen zochten ze aansluiting bij GIA" (de Algerijnse fundamentalistische terreurbeweging). "Morgen zullen ze onder een andere vlag vechten tenzij sterfte tijdens acties, toenemende leeftijd, of desillusie de rangen uitputten, wat in de jaren 70 bij uiterst links het geval was".

Vaste kenmerken

Sinds 1996 is het jihadisme een "heel stabiel fenomeen", aldus Roy. Het gaat om de radicalisering van twee soorten Franse jongeren, dat wil zeggen moslims van de tweede generatie en "autochtone" bekeerlingen. 

Het probleem voor Frankrijk is niet IS en "het kalifaat in de Syrische woestijn, dat vroeg of laat zal verdwijnen als een luchtspiegeling die een nachtmerrie is geworden".

"De echte vraag is te weten of die jongeren de avant-garde vormen van een komende oorlog dan wel mislukkelingen zijn" die in een plooi van de geschiedenis zullen verdwijnen.

Hierover zie je doorgaans twee versies, schrijft Roy. "Ruw gezegd: de culturele verklaring en de tiers-mondistische verklaring". De eerste gaat uit van de clash van beschavingen: de jongeren revolteren omdat er een probleem is met integratie van moslims. De tweede verwijst naar postkoloniaal leed, de Palestijnse zaak, de verwerping van westerse interventies in het Midden-Oosten en de racistische en islamofobe uitsluiting uit de samenleving, wat in één zin valt samen te vatten: "zolang het conflict tussen Israël en Palestijnen niet opgelost geraakt, zal de revolte blijven duren".

De beide verklaringen worden volgens Roy door de feiten tegengesproken.

Als de radicalisering structureel is, waarom zijn er dan zo weinig jihadisten? In Frankrijk gaat het om enkele duizenden op een totaal van meerdere miljoenen moslims. De jonge geradicaliseerden zijn bekend, werden op fiche gezet (fiche S).

Als we meer specifiek kijken om wie het gaat, zijn er 2 precieze categorieën, aldus Roy. Het gaat ofwel of jongeren die tot de tweede generatie van migratie behoren, die jong naar Frankrijk gekomen zijn, of in het land geboren werden als kinderen van gemigreerde ouders. Ofwel gaat het, en in toenemende mate, om bekeerlingen, die in principe de discriminatie niet aan den lijve ondervonden hebben.

"Bijna alle Franse jihadisten behoren tot een van deze twee categorieën. Wat betekent dat er zo goed als geen eerste generatiemigranten tussen zitten (zelfs geen recente migranten), en dat er vooral geen 'derde generatie' bijzit".

De breuk met de familie als gemeenschappelijk element 

Wat hebben de jihadisten uit de tweede generatie en de bekeerlingen gemeen? De breuk met de ouders, met de cultuur en de religie die ze vertegenwoordigen. De tweede generatie is verwesterst, kan uit de voeten in het Frans, heeft alcohol gedronken, shit gerookt, achter meisjes aangezeten in clubs. Velen hebben in de gevangenis gezeten. En dan worden ze op een dag wakker en (her)bekeren ze zich tot het salafisme. Wat wil zeggen tot een islam van regels die de cultuur verwerpt. Het salafisme verwerpt zowel de cultuur van de ouders als de westerse cultuur. Ze nemen de culturele islam van hun ouders niet over, terwijl de derde generatie al een eigen islam ontdekt, en weliswaar geen conflictloze verhouding heeft met de andere Fransen, maar een verhouding die leefbaar is. 

Op zoek naar radicaliteit

Het generatieprobleem, aldus Roy, is minder uitgesproken bij de Turkse migratie omdat daar de Turkse overheid het doorgeven van de culturele islam voor haar rekening neemt. 

Waar bekeerlingen vroeger kozen voor het soefisme (een filosofische vorm van islam die diametraal tegenover het salafisme staat) kiezen ze nu voor "de zuivere religie". Zoals de jihadisten van de tweede generatie blazen ze de bruggen op met het thuisfront, ze zoeken de breuk. Het salafisme slaat niet alleen aan omdat Saudi-Arabië het overal financiert, het komt goed uit voor jongeren die met hun verleden willen breken, omdat het geen culturele component heeft en jongeren in staat stelt zichzelf, op basis van simpele regels, heruit te vinden. Je moet dus vooral niet denken dat je die jongeren met een gematigde islam gaat paaien, aldus Roy. Ze zoeken juist radicaliteit. 

"Het gaat", schrijft hij, "niet om de radicalisering van de islam, maar om de islamisering van het radicalisme".

Consternatie alom

En dat leidt tot consternatie bij de ouders, zowel moslims als anderen, die de politie bellen of die wanhopig naar Turkije trekken in de hoop hun kinderen terug te brengen. 

Behalve de breuk met de familie valt een ander kenmerk op: de jihadisten waren bijna nooit devoot tot ze radicaliseerden. Wel integendeel. De pers staat vol van halvelings verbaasde reacties van buren over wat een goede jongen het wel was, en hoe fel het meisje zich altijd in het uitgaansleven had gestort. Ze waren niet praktiserend. En dat was niet gelogen. Ze wilden niets verborgen houden. Eens ze (her)bekeerd zijn, tonen ze zichzelf zo op Facebook, in "een combinatie van nihilisme en hoogmoed, met een koud en kalm vermogen om te doden, zoals ook te zien was bij Breivik in Noorwegen".

In Syrië integreren ze zich niet in de samenleving die ze zogezegd willen verdedigen. Dat ze gebruik maken van seksslavinnen of van via het internet aangetrokken echtgenotes, toont dat ze niet geïntegreerd zijn. "Ze zijn eerder nihilistisch dan utopistisch".

Familiejihad

Ze radicaliseren met een klein groepje vrienden, waarmee ze een broederschap vormen. En dikwijls, geeft Roy aan, gaat het om echte familiebanden : de broers Abdeslam, de broers Kouachi, Abdelhamid Abaaoud die zijn 13-jarig broertje kidnapt, de broers Tsarnaev, die de aanslag pleegden tegen de marathon in Boston. 

Er is een affectieve band tussen de leden van een cel, het ene lid huwt met de zuster van een wapenbroeder, en dat is een groot verschil met de marxistische of nationalistische radicale bewegingen. Dat maakt dat de jihadisten ook veel minder blootstaan aan infiltratie door inlichtingendiensten.

Waar kiezen ze voor de islam als element van revolte? "Voor de tweede generatie is dat duidelijk: ze nemen een identiteit die hun ouders in hun ogen verkwanseld hebben. Ze ondernemen vaak ook vergeefse pogingen om hun ouders te herbekeren. De bekeerlingen kiezen de islam omdat dat het enige beschikbare is op de markt van het radicaal verzet. "IS vervoegen, geeft de zekerheid te terroriseren".