Zeg nee tegen azc Brunssum

Bangmakers goochelen met vluchtelingen

Ken je het verhaal van die half miljoen vluchtelingen van Geert Wilders? ... Die kwamen niet

Onderzoeker Flip van Dyke vertelt je hoeveel het er wel zijn

Wie de media volgt bekruipt soms het gevoel dat we te maken hebben met een tsunami aan vluchtelingen. Asielzoekerscentra zitten zo overvol, dat door het hele land noodopvangen uit de grond gestampt moeten worden. Maar ook die opvangcentra stromen over, vanwege dat gigantische aantal vluchtelingen, dat bovendien alsmaar toeneemt. Wie de cijfers van de afgelopen jaren bekijkt, lijkt een alsmaar stijgende lijn te zien van asielzoekers die, als ze straks eenmaal een verblijfsstatus hebben, ook nog eens onze sociale huurwoningen inpikken. Wilders heeft het inmiddels over zo’n half miljoen vluchtelingen. Maar wat klopt er eigenlijk van het beeld van die groeiende instroom van asielzoekers? Niet veel, betoogt Flip van Dyke die al jaren onderzoek doet naar de cijfers achter het verhaal.

Flip van Dyke blogt al zes jaar over migratiecijfers. De redactie van Joop belde met hem om te achterhalen wat hij de afgelopen zes jaar zoal heeft ontdekt, maar ook om erachter te komen wat hem drijft om diep de cijfers in te duiken.

"Zes jaar geleden heb ik mijn eerste blog geschreven. Er werd zo veel bericht over massa-immigratie uit moslimlanden, dat ik nieuwsgierig werd naar hoe groot die massa-immigratie nou eigenlijk is. Alleen het woord massa-immigratie zegt op zich niets, het is maar een kreet. Toen ik probeerde uit te vinden om welke getallen het ging, kon ik tot mijn verbazing niets vinden. En dus ben ik zelf maar aan de gang gegaan, door met CBS-cijfers puzzelen, maar ook door uit te zoeken wat nu precies een moslimland is. En zo kwam ik bij de reële aantallen uit."

De uitkomst verraste Van Dyke. Niet alleen was de immigratie lager dan hij van tevoren had gedacht, de emigratie was ook nog eens hoger. Het uiteindelijke saldo van "massa-immigratie" uit moslimlanden was zo gering, dat het woord 'massa' totaal niet van toepassing kan zijn. Media namen de term desalniettemin klakkeloos van elkaar over, waardoor het beeld van een massale immigratie beklijft.  

Tegenwoordig schrijft Van Dyke voornamelijk over asielcijfers, een ingewikkelde kwestie omdat zowel politici, als media en betreffende instanties (COA, IND, maar ook CBS) een aantal termen door elkaar gebruiken. 

"Het ministerie maakt het lastiger dan het in werkelijkheid is", legt van Van Dyke uit. "Door termen als 'asielinstroom' en 'asielzoekers' als synoniemen te gebruiken, terwijl ze in werkelijkheid twee verschillende dingen betekenen. Bij berichtgeving hierover hebben veel media het simpelweg niet door, waardoor een vertekend beeld ontstaat van het daadwerkelijke aantal mensen dat Nederland fysiek binnenkomt."

De belangrijkste begrippen
Asielzoekers (eerste aanvragers – inclusief in Nederland geboren baby's van asielzoekers) zijn de mensen die zich spontaan melden met het verzoek om bescherming. Onder asielinstroom wordt verstaan, naast asielzoekers, ook eventuele tweede- en vervolg aanvragen die afgewezen asielzoekers kunnen indienen en de nareis. De familieleden van asielzoekers met een verblijfsvergunning dienen geen asielaanvraag in. Zij krijgen een verblijfsvergunning o.g.v. gezinshereniging.

Een aantal politici neemt een loopje met de werkelijkheid. Of er opzet in het spel is of niet, schadelijk is dat wel. Neem nu Geert Wilders. De PVV-leider beweert dat er wel een half miljoen vluchtelingen per jaar naar Nederland komen, maar ook Zijlstra zaait paniek door te beweren dat 'een stad zo groot als Utrecht' gebouwd zou moeten worden om het aantal asielzoekers te kunnen huisvesten. 

"Het ministerie gebruikt de termen door elkaar. Zo was het aantal asielzoekers vorige week naar mijn schatting 1.000 op een totaal van een asielinstroom van 1.500. De nareis was ongeveer 450 en de extra aanvragen 50. Het zou nog niet zo erg zijn als er niet volop gerekend wordt met de asielinstroom om tot het aantal nareis te komen. Zo komt Wilders per jaar op een half miljoen mensen en Zijlstra tot 'een stad zo groot als Utrecht'. En iedereen zich maar afvragen waarom de crisis zo lang geduurd heeft," aldus Van Dyke.

Door de begrippen zo door elkaar te gebruiken, gaat er in de communicatie iets goed mis.

“Als je de Kamerstukken van de debatten leest, bijvoorbeeld die van 6 oktober, dan zie je dat de asielinstroom en asielzoekers als synoniemen worden gebruikt. Klaver heeft het in een vraag over asielzoekers, dan antwoordt Rutte over asielinstroom. Dat is zo lastig, omdat je het over twee verschillende dingen hebt.” 

Van Dyke noemt als voorbeeld de Algemene Beschouwingen van 16 september. In de eerste termijn van de Kamer komt het woord 'asielinstroom' niet één keer voor. Hij telde het aantal keer dat het woord asielzoekers voorkomt: maar liefst 71 keer. "De volgende dag komt Rutte aan het woord en dan zien we ineens 24 keer het woord (asiel-)instroom. Niemand in de Kamer snapt het verschil, op Fritsma (PVV) na natuurlijk maar die houdt uiteraard z’n mond", aldus Van Dyke.

"Het belangrijkste cijfer is het aantal dat daadwerkelijk binnenkomt. Ik heb berekend dat het in 2015 44.000 daadwerkelijke vluchtelingen eerste aanvragers betreft. Vervolgens heb ik berekend tot hoeveel verblijfsvergunningen dat zal leiden, inclusief nareizigers, dan kom ik uit op 60.000 verblijfsvergunningen over 2015. Dat is twee keer zoveel als vorig jaar."

Maar lang niet zoveel als de half miljoen van Wilders.

Volgens Van Dyke is er in andere landen in Europa minder verwarring over de asielaanvragen, omdat ze daar de term 'asielinstroom' niet hebben verzonnen, en consequent het inclusieve 'asielzoekers' gebruiken, al is daarin ook vaak de tweede en vervolgaanvragen opgenomen. UNHCR houdt alleen de eerste aanvragen bij, ook Eurostat probeert dat steeds meer te doen. De nareizigers worden, voor zover Van Dyke kan inzien, nergens in de asielcijfers meegenomen. Eén van de gevolgen van de diffuse term 'asielinstroom', is dat de Nederlandse asielinstroom wordt vergeleken met de asielzoekers buiten ons land. "Onzin dus."

De cijfers die van belang zijn
Uiteindelijk is maar een aantal cijfers echt van belang voor ons land en voor de politiek. Om beleid te ontwikkelen voor op de lange - en op de korte - termijn is het handig om te weten:
- Hoeveel asielzoekers er naar ons land komen
- Hoeveel asielzoekers daarvan een verblijfsvergunning krijgen
- Hoeveel nareizigers dat als gevolg heeft. 

Van Dyke berekende dat bijvoorbeeld de 1.000 asielzoekers uit de eerste week van december zullen leiden tot 1.350 verblijfsvergunning: 750 voor de asielzoekers zelf, en pakweg 600 voor nareizigers.

NOS begrijpt het niet
Een concreet voorbeeld van hoe de twee begrippen tot verwarring leiden is de berichtgeving van de NOS over de asielinstroom en het 'record aantal' asielzoekers in september en oktober. 

In september gebeurde er iets bijzonders: het aantal asielzoekers was zo groot dat de IND het niet kon bijbenen. Het gevolg was dat zo’n 4.200 asielzoekers geen aanvraag konden indienen in oktober. Dat was een probleem voor de IND, want die tellen sinds jaar en dag het aantal formuliertjes in plaats van de mensen.

In de communicatie naar buiten telde de IND die 4.200 wél bij de cijfers van september. Zo kwamen ze op 12.800 asielinstroom, waaronder 10.620 asielzoekers. De achterstand van 4.200 formulieren is in oktober met 2.900 ingelopen. In die maand zijn dus 2.900 formulieren meer ingevuld dan de daadwerkelijke instroom was. Het aantal nieuwe asielzoekers was in werkelijkheid 7.100. Het aantal ingevulde formulieren was echter 9.995. 

Het CBS meldde op 16 november onder de kop 'Bijna 12 duizend asielaanvragen in oktober'. Het statistiekbureau presenteerde daarbij de cijfers:

"Het aantal nieuw geregistreerde asielzoekers en nareizigers is in oktober opgelopen tot 11,7 duizend. Dat zijn er meer dan ooit in een maand. In september waren het er nog 8,4 duizend. Dat meldt CBS."

Formeel klopt het bericht, maar de boodschap die overkomt is stijging in oktober nadat we september al zo’n gigantisch aantal hadden gehad. "Ik noem dit misleiding en laat niemand mij wijsmaken dat ze bij de IND en CBS niet wisten wat ze deden", aldus Van Dyke.

Voor de jaarcijfers maakt het uiteindelijk niet uit, maar voor het beeld dat blijft hangen wel. Bovendien is de daling in oktober van meer dan 30% ook interessant, omdat het aantal mensen dat de Middellandse Zee overstak wél groeide.

Het effect van de achterstand van september werkt overigens ook door tot in november. Op 1 november was er nog een achterstand van 1.300, die inmiddels is weggewerkt. De getallen in de grafiek hierboven bij november zijn een schatting van Van Dyke. Naar zijn berekening daalde het aantal asielzoekers opnieuw met 30%.  

Media verdiepen zich niet in de cijfers
De verwarring in de media is journalisten deels zelf aan te rekenen, vindt Van Dyke. Ze verdiepen zich niet in de cijfers, zijn er niet in geïnteresseerd. Maar ook het gemak van het overnemen van een persbericht, dat om 06.00 uur ’s ochtends binnenkomt en nog even mee moet, leidt tot het scheve beeld. En de politiek?

"Rechts vindt het prachtig, want het komt hen goed uit dat de cijfers te hoog zijn. Rechts Nederland scoort er ontzettend goed mee, terwijl links zichzelf te goed vindt om zich met cijfers bezig te houden."