Het is als zoeken naar korrels in de woestijn, terwijl de storm het zand in je ogen blaast - vaststellen hoeveel burgerslachtoffers er tot nu toe zijn gevallen in Syrië is vrijwel onmogelijk. Er zijn te veel partijen, het gebied is onbegaanbaar en onoverzichtelijk en de methodes zijn onbetrouwbaar. De schattingen lopen uiteen van meer dan 88.000 tot net onder de 180.000 doden.

De Verenigde Naties, de aangewezen onafhankelijke partij om iets over slachtoffers over te zeggen, kondigde begin 2014 al aan geen eigen tellingen meer te verrichten. De bronnen in Syrië waren te onbetrouwbaar. Diverse lokale organisaties wagen zich er nog wel aan, maar ook die hebben het moeilijk. Inspecteurs verdwijnen, kantoortjes worden weggebombardeerd, gegevens gaan verloren of er zijn gewoon te weinig pennen en camera's beschikbaar om goed te kunnen werken.

Gezamenlijk brachten de nog in het gebied aanwezige Syrische burgerorganisaties vorig jaar augustus in opdracht van de VN een rapport uit over de stand van zaken. Ze telden 191.369 slachtoffers sinds het begin van het conflict in 2011, maar durfden niet te zeggen of dit alleen om burgers ging of ook om strijders. 

Daar zit alvast het eerste probleem: die grens is in de praktijk ook niet altijd helder. In de Syrische oorlog pakken ook burgers regelmatig de wapens op.

Methode Irak
Hoe moeilijk het is goede berekeningen te maken van oorlogsslachtoffers, bleek ook  in eerdere conflicten, zoals de oorlog in Irak. Daar werd in eerste instantie ook gebruik gemaakt van cijfers, vergaard door mensen 'in het veld'. In 2006 kwam het medische vakblad The Lancet met een opzienbarend onderzoek, waarbij epidemiologen de slachtoffers aan de hand van demografische gegevens berekenden. Dat leidde tot een veel hoger aantal: 655.000 doden sinds de start van de invasie in Irak in 2003. 

De epidemiologen telden sterfgevallen. Voor de invasie in Irak op 18 maart 2003 overleden er per duizend inwoners jaarlijks 5,5 mensen. Dat cijfer klom tijdens de oorlog snel op en bereikte in 2006 19,8 per duizend. De onderzoekers vertaalden dat naar de hele Iraakse bevolking en berekenden dat er sinds de invasie 655.000 extra doden moeten zijn gevallen, grofweg 2,5 procent van de totale populatie.

Het is op dit moment nog niet mogelijk om deze 'methode Irak' ook toe te passen op de situatie in Syrië, alleen al omdat 6,5 miljoen mensen op de vlucht zijn geslagen voor het geweld. De organisaties zijn dus aangewezen op veldwerk. In Irak waren in 2005 al nieuwe verkiezingen geweest en de situatie enigszins gestabiliseerd.

Nu doden tellen 'in het veld' in Syrië is een vrijwel onmogelijke opdracht volgens Wael Ajeli, woordvoerder van het Syrische Netwerk voor Mensenrechten (SNMR) "Wij zijn bij niemand populair: niet bij het regime en niet bij de gewapende oppositie. Het is een smerig conflict en er zijn veel partijen bij betrokken", zegt hij tegen de humanitaire onafhankelijke nieuwssite IRIN.

Betrouwbaarheid
Een van de organisaties die ondanks alle problemen het aantal doden blijft tellen is het Syrische Centrum voor Statistiek en Onderzoek (SCSO). Het centrum heeft 122 vrijwilligers, die onderzoek doen in veertien van de zestien provincies, vertelt directeur Tareq Bilal aan nieuwssite IRIN. Twee bronnen, onder wie ooggetuigen, moeten een melding bevestigen voordat een slachtoffer wordt geregistreerd. 

Worden deze vrijwilligers niet beïnvloed door de strijdende partijen of zijn ze speelbal in een propaganda-oorlog? Dat spreekt Bilal in het interview met IRIN tegen: "Al het werk wordt uitgevoerd door vrijwilligers, daar komt geen geld bij kijken." Ook het Syrische Netwerk voor Mensenrechten (SNMR) is volgens woordvoerder Wael Ajeli volledig onafhankelijk. "Wij hebben geen ondersteuning nodig van welke regering of organisatie dan ook." 

Lage schatting
De organisaties zijn ervan overtuigd dat hun data betrouwbaar zijn, omdat de veldwaarnemingen van de organisaties in grote lijnen overeen komen. Maar ze zijn het er ook over eens dat het werkelijke aantal slachtoffers waarschijnlijk nog hoger ligt. 

Volgens Stephen Rapp, voormalige ambassadeur voor oorlogsmisdaden van de Verenigde Staten, moet er nog veel verbeteren op het gebied van dataverzameling in Syrië. "Maar het is al geweldig dat er iets gebeurt. Volgens mij hebben deze organisaties al veel informatie in handen en dat kunnen we moeilijk zomaar negeren."