Bestrijding racisme vraagt om ‘helpers Humanity’

Onlangs was ik op uitnodiging in Istanbul bij het vijfde internationale film- en academisch festival ‘Crime and Justice’. Nadat in eerdere jaren de thema’s jeugd, vrouwen en migratie centraal hadden gestaan was dit jaar het thema discriminatie aan bod. Vijftig films, documentaires en speelfilms, uit 23 landen en lezingen en discussies met wetenschappers uit allerlei windrichtingen belichtten evenzovele facetten van discriminatie op grond van huidskleur, etniciteit, religie, gender, handicap , seksuele oriëntatie en seksuele identiteit; niet zelden op een taboedoorbrekende wijze.

Elk jaar wordt als onderdeel van het festival een prijs uitgereikt , aan een cineast en aan een wetenschapper. Dit jaar was ik dat, de wetenschapper dan. Ik ontving een Honorary Award voor mijn onderzoek op het gebied van islamofobie. In haar toelichting ging professor Semerci die de prijs - een beeld van vrouwe Justitia - uitreikte, vooral in op het volgens haar bijzondere feit dat ik als niet-moslim en vrouw uit een niet-islamitisch land mij, ondanks de weerstanden die ik hierbij tegenkom, met dit thema blijf bezighouden. 

Hieraan moest ik denken toen ik de verschillende bijdragen las in een recente discussie over racisme en antiracisme naar aanleiding van een artikel van Bas Blokker in de NRC van 7 november. In Blokkers artikel staan interviews met vier vrouwen van kleur centraal, Mariam el Maslouhi, Seada Nourhussen, Arzu Aslan en Anousha Nzume. Zij houden zich vooral op sociale media bezig met het aan de kaak stellen van ‘white privilege’, de vanzelfsprekendheid van een wit perspectief, en roepen in het artikel witte mensen op een toontje lager te zingen in de antiracistische strijd en de leiding hierin van zwarte voorvechters te accepteren, in ieder geval beter naar hen te luisteren. Bijdragen tegen racisme van ‘witten’ zouden in dat kader niet onverdeeld positief zijn maar soms vooral erop gericht om zelf goede sier te maken. Dit werd vervat in de term ‘helper Whitey.’ Als de helper Whitey het opneemt voor zwarten wordt er ineens wel geluisterd! Als voorbeeld gold Sunny Bergman met haar anti zwarte Piet film. 

Het artikel ontketende flink wat reacties, onder meer in de sociale media maar ook richting NRC, niet allemaal negatief trouwens. Zo stelde Joris Luyendijk in een Tweet : ’Net als eerder rond Zwarte Piet leggen sommige reacties nu op ‘t NRC stuk ‘Witte mensen moeten luisteren’ goed bloot wat de auteurs bedoelen’, een alleszins rake observatie. 

Toch heb ik een aantal problemen met de radicale stellingnames van deze vrouwen die laten zien dat zij racisme reduceren tot een aspect van intermenselijke verhoudingen en zwart-zijn tot een identiteitskwestie waar anderen per definitie niet over kunnen gaan. Wat een verzwakking van de antiracistische strijd als alleen mensen die behoren tot de groep die mikpunt is van racisme voorop mogen lopen. Trek het eens door naar andere vormen van discriminatie , homo’s alleen voor homo’s, vrouwen alleen voor vrouwen en gehandicapten alleen voor gehandicapten? Wat een ontkenning ook van de toenemende diversiteit in de samenleving. Hoeveel menging is er niet en hoeveel zichtbare maar vaak ook onzichtbare lijntjes lopen er niet van ‘wit’ naar ‘zwart’, of liever van ervaringsdeskundigen naar andere leden van de samenleving? Gaat het bij de groep die mikpunt is trouwens alleen om mensen met een min of meer zwarte huidskleur? 

Alleen al praktisch gesproken een onmogelijke stellingname. Juist de essentie van de principiële reden waarom die strijd gevoerd moet worden – de gelijkheid van alle mensen – wordt door zo’n stellingname ondergraven. Antiracisme is een kwestie van mensenrechten en dat gaat iedereen aan. Ook het argument van de helper Whitey is minstens eenzijdig. Mijn ervaring wijst eerder op het tegenovergestelde: niet goede sier voor eigen gewin valt mensen die opkomen tegen racisme ten deel. Veel eerder krijgen zij een deel van de ervaring die slachtoffers van racisme te verduren hebben voor hun kiezen: marginalisatie, uitsluiting, hoon en soms zelfs bedreiging. Denk maar aan wat veel burgemeesters en raadsleden die opkomen voor vluchtelingenopvang in de afgelopen tijd te verduren hebben gekregen. 

Racisme is een van de grote problemen waar niet alleen sommige groepen maar de mensheid als zodanig mee worstelt. Geen enkel individu, sociale groep of natie is daar in beginsel vrij van omdat de neiging tot discriminatie met de evolutie is meegegeven. Daarom is inzicht krijgen in dit verschijnsel zo belangrijk en de bijdrage van iedereen van welke kleur, afkomst of achtergrond dan ook, die aan dit inzicht kan bijdragen meer dan welkom. Hetgeen overigens niet wil zeggen dat groepen er sociaal en historisch evenveel mee te maken hebben (gehad). 

Natuurlijk moet er in Nederland meer ruimte komen voor het perspectief van niet-witte Nederlanders, moslims en andere mensen met een migratie-achtergrond. Het is echter een misvatting om te stellen: om ruimte te maken moet je ruimte inleveren, zoals een van de geïnterviewden deed in de NRC. Mentale ruimte is onbegrensd en dat heeft, naast veel nadelen, ook voordelen. Helpers Humanity, veel Helpers Humanity zijn nodig om dit hardnekkige sociale probleem de wereld uit te helpen.