Dorpsfeest op Schiermonnikoog: ophangen van een haan

En dan de haan…
Aanvankelijk leek het niet anders te gaan dan andere jaren. Hier of daar verschijnt een enkel krantenberichtje over het jaarlijkse Kallemooi-feest op Schiermonnikoog waarbij een ‘levende haan’ betrokken zou zijn, naar aanleiding daarvan informeert een aantal oprecht ongeruste dierenliefhebbers bij ons wat er nu precies gebeurt, en na de uitleg heeft ons eiland er dan doorgaans weer een paar vrienden bij. Als gezegd, in het begin leek het ook dit jaar die kant op te gaan. Maar toen veranderde er iets. De hoeveelheid reacties nam exponentieel toe, in vrij veel (maar gelukkig lang niet alle) gevallen werd de toon erg grimmig en wat nog het meest opviel was dat er helemaal niet om informatie of uitleg werd gevraagd. Het overgrote gedeelte van de reageerders ging ervan uit al adequaat te zijn geïnformeerd en wilde eigenlijk niets anders horen dan een concrete maartregel. (Stoppen met deze traditie.)

En toch denk ik dat het verstandig kan zijn om terug te gaan naar de kernvraag en het antwoord daarop. “Is hier op enigerlei wijze sprake van dierenkwelling, ja of nee.” En als het antwoord ‘ja’ is, dan moet het stoppen! Zoals elders gelukkig ook met het katknuppelen en allerlei gruwelijkheden met palingen en ganzen is gebeurd. (Nu de stierengevechten nog.) Daar hoeft echt niemand aan te twijfelen. Juist op Schiermonnikoog, het nationaal park waar je buiten de paden mag, waar je de natuur aan mag raken, mag ruiken, voelen en beleven wil niemand met zoiets afschuwelijks worden geassocieerd. Juist hier, het eiland waar 270 verschillende vogelsoorten zich thuis voelen, juist hier waar we het deze week bijna gevierd hebben dat we dit jaar weer meer Lepelaar-broedparen hadden, juist hier waar de vogelwacht zo’n grote rol speelt en waar zoveel eilanders een kippenhok in hun tuin hebben, kan en mag dat niet voorkomen. Op dit eiland waar we zo enorm veel geld, tijd en energie in voorlichting en educatie steken om middels vele honderden excursies op jaarbasis schoolklassen uit het hele land de natuur te leren ontdekken en respecteren, willen we niet eens in de buurt van dierenmishandeling komen. Daarom moeten we het echt zeker weten, dierenkwelling ja of nee. Naar de feitelijke gang van zaken dus.

Het deel van de traditie waar het om gaat betreft het ’s nachts omhoog trekken van een lange mast. Aan die mast zijn een aantal zaken bevestigd. Een boompje, een vlag, een kruik jenever en een zeehondenkist (of –korf of –mand of hoe zo’n ding ook maar mag heten.) Ik schat de mand uit m’n hoofd op minstens anderhalf bij driekwart meter. Royaal dus. De mand in kwestie zit stijf tegen de mast aangebonden, de mast wordt geschraagd door vier touwen en beweegt dus niet. Het is goed om ons te realiseren dat de mand dus net zo stabiel aanvoelt als het ‘thuis-kippenhok’. Maar …. er zit inderdaad wel een haan in …. En die zit daar alleen. En eigenlijk is dat het enige nadelige verschil met dat ‘thuis-kippenhok’. Want in werkelijk elk ander opzicht is die zogenaamde mand alleen maar comfortabeler. Hij is van boven water (en zon-)dicht, hij is tamelijk groot, er is voor minstens een week eten en drinken ‘aan boord’. En voor komend weekend komt daar nog bij dat de haan waarschijnlijk het koelste plekje van het eiland te pakken heeft. Kortom, betrokkene is spekkoper, wanneer de hanen van ons eiland zelf zouden mogen kiezen zouden ze waarschijnlijk in de rij staan voor deze eervolle positie. (Niet helemaal toevallig overigens, alles wijst erop dat de traditie voorkomt uit het eer willen betonen aan de natuur door de haan te verwennen met het beste dat de gemeenschap voorhanden heeft.) Na een paar dagen wordt de mast weer voorzichtig neergelaten en komt er een triomfantelijke haan te voorschijn. En wat de verhalen over de overlevingskansen van betrokkene betreft, het is misschien goed om te weten dat hij er de afgelopen zestig jaar (waarschijnlijk langer, maar ik sprak een paar oudere ooggetuigen die voor die zestig jaar in willen staan) steeds kerngezond en kiplekker uitkwam. Nu weet ik ook wel dat in het verleden behaalde resultaten geen garanties voor de toekomst bieden, maar toch, er zijn ‘wetenschappelijk verantwoorde conclusies’ op basis van kleinere steekproeven getrokken. Overigens zal –vanavond voor het eerst- om elk risico uit te sluiten een dierenarts de haan beoordelen voordat hij z’n ereplaatsje in de mand krijgt. Ik voel me daarbij overigens wel een beetje schuldig, want de dierenarts moet speciaal vanaf de wal worden ingevlogen. Op weg naar het noorden passeert hij dan een heel aantal pluimveehouderijen (ik ben een kind van de streek, kan ze met m’n neus aanwijzen) en daar zou hij of zij echt heel erg veel heel veel nuttiger werk kunnen doen. Maar goed, daar zijn we het vast allemaal wel over eens, deze keer achten wij ons aan onze stand verplicht om werkelijk elk spoor van twijfel weg te nemen, vandaar dat we hem of haar hier bij willen betrekken.

Maar …. als het allemaal zo eenvoudig ligt (en echt, werkelijk elke ooggetuige uit de afgelopen jaren –en dat zijn er vele tienduizenden- zal kunnen bevestigen dat het zo gaat en niet anders), hoe komt dit misverstand dan toch zo nadrukkelijk in de wereld? De verklaring is eigenlijk heel simpel, maar ook wel, voor ons allemaal, een tikje beschamend. We zijn er kennelijk met z’n allen aan gewend dat we dieren mogen ‘gebruiken’ om het leven van mensen te veraangenamen. Door ze op te eten, door er schoenen of kleren van te maken, of door ze als werk- en lastdier te gebruiken. De gruwelijke gebruiken tijdens de volksfeesten uit het verleden waarover ik eerder sprak sloten daar op aan. De dieren werden gebruikt om aan een menselijke behoefte (kennelijk een aller-akeligste behoefte aan wreedheid) te voldoen. En dus is het logisch dat wanneer je ergens hoort dat er anno 2014 nog steeds zo’n volksfeest lijkt te bestaan, je even op tilt springt. Maar dit volksfeest, ons volksfeest, Kallemooi, kan alleen nog maar bestaan doordat de inzet hier juist precies omgekeerd is. Hier wordt het dier niet gebruikt door mensen, hier wordt hij vereerd door de mensen! De haan, die de natuur en het dierenrijk symboliseert, krijgt het beste voedsel, krijgt de mooiste plek, krijgt –puur symbolisch, maakt u zich niet ongerust- de laatste kruik jenever en de vlag van ons eiland mee en wordt hoog boven ons verheven. En wij, wij aardse stervelingen, wij buigen ons hoofd in deemoed en verwonderen ons over de schoonheid van de natuur om ons heen en nemen ons opnieuw voor om daar het komende jaar nog beter op te passen!

Een traditie zo mooi, zo zuiver en ook zo actueel, dat je er zuinig op zou moeten zijn. Die je in stand zou moeten houden. En dat zullen we dus doen. Kallemooi gaat daarom ook in 2014 gewoon door! Vanavond is het feest!

O ja, nog één ding. Gisteravond sprak ik met de president van de pinkstercommissie. (Kallemooi wordt niet door de gemeente georganiseerd maar door een commissie bestaande uit –veelal wat oudere- eilanders die zich een jaar lang het vuur uit de sloffen lopen.) Ik wipte even bij hem langs omdat ik wist dat hij de afgelopen dagen erg onder vuur lag. Een beer van een vent, oud-zeeman, grijze baard, kapiteinspet. Die blaas je niet zomaar omver. Maar hij toonde zich aangedaan. Ze hadden hem een dierenbeul genoemd… Een dierenbeul. Hij, de man die mij weet te vertellen waar welk zeldzaam vogeltje nu precies broedt, die het viert als een soort toeneemt, die ik nauwelijks zonder z’n verrekijker ken waarmee hij geniet van al die vogelsoorten. Een dierenbeul. Ik wist even niet meer wat te zeggen. Jaar in jaar uit organiseer je het feest, de mast maar ook de kinderspelletjes, de platte wagens en al die andere zaken die erbij komen en dan word je op die manier weggezet. Dan word je uitgescholden door mensen die nog geen fractie voor de natuur hebben betekent van wat jij hebt gedaan. Ik ben er nog steeds een beetje stil van, maar ik heb me één ding voorgenomen. Ik heb verschillende organisaties beloofd om –zo zij dat nog nodig achten- het komend jaar met hen in gesprek te gaan om over het waarborgen van de toekomst van onze traditie te praten. En natuurlijk wil ik die belofte gestand doen. Maar onder één voorwaarde. Eerst gaan ze even bij de president langs. Om hun excuses aan te bieden. Hun excuses voor al dat gescheld, al die verdachtmakingen en al die aantijgingen. Die verdient hij niet, die verdient de pinkstercommissie niet, die verdient Schiermonnikoog niet.

Maar goed, dat komt later. Eerst is het feest. Tot vanavond, Kallemooi, op de Willemshof, bij de monnik. Ik ben van de partij!