Kunstklimaat Brabant

Als freelance kunsthistoricus ben ik regelmatig in gesprek met kunstenaars. Ik ontmoet ze op hun atelier, bij een tentoonstelling, in hun galerie of in het museum. Wat ik dan zie, zijn altijd en zonder uitzondering hardwerkende en uitermate betrokken burgers. Vaak hebben zij hun kunstpraktijk financieel onafhankelijk gemaakt van de waan van de dag, door bijbanen in de zorg, de horeca, in het onderwijs. Een enkeling wordt ondersteund door familie en of vrienden en gelukkig zijn er een paar die met hun werk voldoende verdienen om ervan te leven.

Ik kom ook regelmatig bij musea en instellingen en geef les aan een geïnteresseerd publiek. Daar zie ik de belangstelling voor kunst groeien, zoals de behoefte aan zingeving en betekenis groeit. En toch wordt de groep kunstenaars die een behoorlijke boterham verdient steeds kleiner en daarmee verdwijnt hun zichtbaarheid in onze maatschappij. De economische crisis heeft naast de enorme bezuinigingen van overheidswege veel galeries de kop gekost, veel opdrachtgevers (zoals bedrijven) verdwenen uit het veld en musea schrapten de vergoedingen voor de kunstenaars. Door een docentschap op een academie, een werkperiode in een artist in residence of een tentoonstelling bij een kunstinitiatief en met inzet van veel eigen middelen, wist een belangrijke groep kunstenaars de laatste jaren het hoofd net boven water te houden.
Toen ik begin november hoorde dat de positieve beoordeling van juist dat kunstenveld, die kweekvijver, direct was gekoppeld aan een veel kleiner budget voor datzelfde kunstenveld, was mijn frustratie groot. Dat was een reden om deze petitie te starten.

Subsidie, subsidiüm, woorden die stammen uit het Latijn, betekenen oorspronkelijk hulp of bijstand bieden. Hoe ver zijn we daar op de dag van vandaag van verwijderd geraakt. We subsidiëren niet meer dat wat hulp nodig heeft, wat ondersteuning vraagt, maar dat wat zichzelf economisch rendabel heeft bewezen: grote musea met blockbusters als tentoonstellingen, festivals die duizenden bezoekers trekken of designtentoonstellingen die producten tonen die eenvoudig commercieel in de markt gezet kunnen worden.

Cultuur subsidies zijn daarmee eigenlijk economische subsidies geworden. Tegelijkertijd wordt er over kunstenaars gesproken als subsidie-slurpers, of meent men dat kunstenaars al te lang aan een subsidie-infuus liggen. Ik verafschuw dat taalgebruik. Niet alleen omdat het cynisch is en zo ver verwijderd van de wereld van de kunsten. Ik verafschuw het ook omdat het een grote onwaarheid in zich heeft. Want niet één van de kunstenaars die ik ken – en dat zijn er velen – ligt aan een subsidie-infuus. In tegenstelling zelfs: volgens mij zijn op dit moment de grootste ondersteuners van de kunstwereld de kunstenaars zelf en hun directe omgeving. Want veelal is het de kunstenaar die onbetaald meewerkt aan tentoonstellingen, opdrachten, adviezen. En zijn het de kunstenaars die binnen kunstenaarsinitiatieven vanuit hun betrokkenheid ernstig onderbetaald werk verrichten. Gewoon, omdat zij gelukkig ook een ander belang zien in hun werk, dan slechts het financiële.

Begin november, was mijn frustratie groot, Nu, een week of 5 en ruim 1570 handtekeningen verder, heb ik inmiddels wat tijd gehad om te reflecteren op wat er nou mis ging, wat er mis gaat. En ik kom er steeds meer achter dat ik niet ongerust ben over de kunst of de kunstenaars. Die gaan immers hun weg wel, hoe onmogelijk we het ze ook maken. Ik maak me vooral bezorgd om onze samenleving. Steeds meer filosofen en wetenschappers onderkennen het belang van kunst als een vorm van reflectie op ons zijn. De ons helaas ontvallen filosoof des vaderlands, René Gude, zag kunst als één van de trainingsgebieden van de mens, naast sport, religie en filosofie.
De filosofe Joke Hermsen schreef onlangs dat kunst louterend kan zijn omdat ze de vervreemding ten opzichte van ons zelf en de anderen kan ombuigen tot nieuwe, inspirerende verwantschappen. En volgens de Russische filosoof Boris Groys is het juist de kunstenaar die kan reflecteren op onze wereld die is opgebouwd uit grote collectieven: staten, partijen, bedrijven, wetenschappelijke verenigingen etc. H

et individu dat functioneert binnen die collectieven, binnen die systemen, kan niet ervaren wat de mogelijkheden en beperkingen zijn van zijn/haar eigen acties. Alleen de kunstenaar, die enkel en alleen zijn of haar eigen en uitermate persoonlijke verantwoordelijkheid neemt en geen collectief dient, kan kritisch die wereld beschouwen en daarmee veranderingen voorstellen. In die visie van Groys is de kunstenaar een soort hedendaagse nar aan het hof: hij/zij legt de vinger op de zere plek, wijst ons op onze onvolkomenheden, daagt ons uit, prikkelt en sart, troost en ontroert. En dat kan hij enkel en alleen als hij daarbij de volledige vrijheid geniet en geen enkel nut dient.

Het is zomaar een greep uit wat denkers zien als de kracht van kunst.
Als kind van gewone, hardwerkende ouders uit een Brabants dorp, had ik nooit de zegeningen van de kunst genoten, was ik nooit in contact gekomen met de kracht van kunst, als er geen kunstinitiatief was geweest dat de kunst ook in mijn leefwereld liet infiltreren. Kunst heeft mij sindsdien onbetaalbaar veel gebracht in het leven: mildheid, ontroering, twijfel, inzicht, troost, empathie, een scherp oog, een analytische geest, om er een paar te noemen… maar bovenal een open blik.

Ik geloof niet dat u als politici verkeerde bedoelingen heeft met het kunstklimaat in Brabant: Terecht merkte de gedeputeerde op dat er nog nooit zoveel provinciaal belastinggeld beschikbaar is gemaakt voor cultuur als op dit moment en ook in de laatste weken wordt er nog veel gerepareerd. Maar zolang er niet iets van die subsidie, die ondersteuning bij de kunstenaars, de makers, komt, zolang het niet ten gunste komt aan hun beroepspraktijk, zolang zij geen podium hebben om hun werk te tonen aan een breed publiek, gaat er blijkbaar iets mis met de verdeling: Dan betalen we niet de bakker voor een brood, maar belonen we de bezorger ruimschoots.
En dat gaat mij aan het hart. Want ik meen als betrokken burger dat het maatschappelijk wenselijk is dat de kunstenaar zijn werk blijft maken, zoals de bakker zijn brood bakt. Eenvoudigweg omdat kunst en cultuur tot onze levensbehoeften horen. Daarom startte ik deze petitie. Het geeft mij goede moed en troost om te zien dat zoveel andere Brabantse burgers, professionals en vrijwilligers uit de kunstwereld, maar zeker zoveel kunstminnaars, daar net zo over denken.

Ik wens u, als leden van de Provinciale Staten en als Gedeputeerde van cultuur, veel wijsheid, inspiratie en een open blik bij het besturen van deze provincie.

Allereerst wil ik jullie allemaal hartelijk danken voor de steun die blijkt uit jullie ondertekening: De teller staat inmiddels op 1525 handtekeningen. Het is goed om te weten dat zoveel mensen mijn zorg delen over het kunstklimaat en de culturele infrastructuur in deze Provincie.

Vrijdag 16 december zal ik namens ons allemaal de definitieve lijst aanbieden aan Gedeputeerde Henri Swinkels en Joyce Kardol (voorzitter van thema Samenleving) die die dag de Provinciale Staten vergadering technisch voorzit. Vloeistof uit Tilburg, danst daarbij in samenwerking met studenten van de dansacademie een korte improvisatie. Beeldend kunstenaar en dichter/schrijver Y. Né zal een woordje spreken. 

Een korte maar kleine happening dus, waar jullie - bij deze - allen voor uitgenodigd zijn. 

Locatie: centrale hal van het Provinciehuis, Brabantlaan 1 in 's-Hertogenbosch

Tijdstip: 9.30 -9.45 uur 

Ondertussen werken we in klein comité verder aan de organisatie van een Groot Brabants Beeldende Kunst Debat en denk ik met een aantal politieke partijen en organisaties na over de wijze waarop we het provinciebestuur beter kunnen informeren over deze problematiek. 

T/m 15 december kan de petitie nog ondertekend worden. 

Dus fijn als jullie het nog met jullie eigen achterban, kennissen, vrienden, kortom: alle kunstminnaars, delen. 

Met hartelijke groet, 

rebecca nelemans