Wie de wereld van de ondergang wil redden, kan over het einde der tijden beter zwijgen

Detail uit het boek 'Metaphors' van de Belgische kunstenaar Jozef Wouters, over zijn zoektocht naar visuele metaforen voor de terminologie gebruikt op klimaatconferenties. © Jozef Wouters

In de afgelopen maanden zijn grote delen van Indonesië The Guardian zette het nieuws over Indonesië onder elkaar.in rook opgegaan. Tienduizenden kinderen kregen last van ademhalingsproblemen, ten minste drie kinderen zijn gestikt. De bijtende rook die uit de smeulende turfgrond opsteeg, reikte tot in Thailand, Maleisië en Singapore. Tienduizenden dieren The New York Times over de sterfte onder dieren door de bosbranden in Indonesië.- waaronder orang-oetans, luipaarden en tijgers - zijn gestorven.

Deze branden Bekijk hier beelden van de branden.komen niet uit de lucht vallen. Ze worden ieder jaar door boeren en bedrijven aangestoken om land vrij te maken voor plantages. Maar dit jaar is het door een zeer sterke El Niño veel droger dan gebruikelijk, waardoor het vuur langer doorwoekerde.Sinds eind oktober heeft het flink geregend en is het aantal brandhaarden afgenomen. Kijk hier voor actuele gegevens.

Slecht nieuws voor de hele wereldbevolking. Op hun hoogtepunt stootten deze branden Ook in Brazilië woeden grote bosbranden.meer broeikasgassen De omvang van de uitstoot wordt beschreven in deze analyse van Global Forest Watch.uit Hier een analyse van de emissies als gevolg van de bosbranden.dan de hele Amerikaanse economie. De bosbranden zijn bovendien precies het soort rampen dat steeds vaker voor zal komen naarmate de aarde verder opwarmt en droge periodes nog droger worden.

En toch: in de media was er nauwelijks George Monbiot heeft in The Guardian een krachtig artikel gewijd aan de gebrekkige verslaggeving - als je vandaag maar voor één artikel tijd hebt, lees dan dat van hem.aandacht voor de ramp die zich in Indonesië voltrok, zoals er nauwelijks aandacht is voor een van de belangrijkste crises in Europa: het enorme verlies van biodiversiteit. Europa's grootste crisis? Niet de vluchtelingen, maar het verlies aan biodiversiteit.Dat verlies wordt groter naarmate het warmer wordt.

Nog zoiets: vorige week maandag werd bekend dat we dit jaar de wereldhistorische grens van 1 graad Hier lees je meer over het passeren van de grens van 1 graad Celsius opwarming.Celsius opwarming passeren (ten opzichte van pre-industriële temperaturen). Dat betekent dat we al halverwege de 2 graden zijn waarna klimaatverandering officieel als ‘gevaarlijk’ te boek staat.In dit artikel bespreek ik waarom het enigszins bedrieglijk is om te doen alsof klimaatverandering 'ineens' gevaarlijk is vanaf de arbitraire grens van 2 graden Celsius.

Maar de wereld draaide gewoon door. Aan de tafel van Matthijs van Nieuwkerk ging het die avond over een vliegtuigcrash (al dan niet door een bom van Islamitische Staat) en over Phil Collins, die toch nog niet met pensioen gaat.

Waarom zwijgen we over het klimaat?

Het is een vraag waar ik me in de afgelopen maanden het hoofd over heb gebroken: waarom praten we zo weinig over klimaatverandering? Hoe kan een van de grootste milieurampen van de eenentwintigste eeuw in Indonesië niet belangrijk genoeg zijn om alle voorpagina’s te halen, politiek Den Haag in rep en roer te brengen en de discussies aan de keukentafel te domineren?

Volgens mij heeft de stilte over een van de grootste uitdagingen van onze tijd alles te maken met de manier waarop we denken dat klimaatverandering ‘werkt.' Ik doel hier op een hardnekkig idee, dat zeker in milieukringen maar ook bij de media Uit dit onderzoek naar tv-reportages over IPCC-rapporten in Australië, Brazilië, China, Duitsland, India en Engeland blijkt dat het ‘ramp’-frame in alle landen dominant is.gretig aftrek vindt: het idee dat de opwarming onze ondergang wordt.

Veel mensen die klimaatverandering serieus nemen, zien een of ander scenario voor zich waarin de wereld er over tien, twintig of vijftig jaar veel en veel slechter uitziet (of waarin de mensheid het loodje heeft gelegd). De grote vraag is vervolgens altijd of we op tijd zullen ingrijpen. Of we, om een versleten Ik analyseerde dit soort gangbare verhalen ook in dit stuk, het startschot van mijn correspondentschap Klimaat & Energie.metafoor te gebruiken, onze voet van het gaspedaal halen voordat we het ravijn in rijden.

De afgelopen tijd ben ik me gaan realiseren dat deze manier van praten het probleem eerder in stand houdt dan dat het bijdraagt aan een oplossing. Er ís namelijk geen ravijn. In plaats daarvan zijn er sluipende veranderingen en reële crises die ons ontgaan omdat we er niets van merken of omdat we wachten op de narigheid die voor de toekomst is voorspeld.

De opwarming van de aarde past kortom niet in de mal van onze apocalyptische oerverhalen, In dit verhaal beschrijf ik de geschiedenis en herkomst van het apocalyptische gedachtegoed.maar vraagt om een intelligenter én een hoopgevender verhaal. Dat zou een verhaal kunnen zijn dat draait om menselijke invloed - een verhaal dat de hellevuren van Indonesië en het uitsterven van talloze diersoorten niet neerzet als voorbodes van nog meer ellende, maar als aanleiding om in actie te komen.

Hoe ik tot deze conclusies kwam

Ik begon mijn onderzoek met een analyse Hier lees je het startschot van mijn serie over doemdenken terug.van de beelden en metaforen die we gebruiken om het klimaatprobleem te bespreken. Die onttrekken zich aan iedere menselijke maat. Smeltende gletsjers, verdrinkende ijsberen, verzengende bosbranden - we staan erbij en kijken ernaar.

Zie de foto’s die verschijnen bij verhalen over klimaatverandering in de media. Het zijn steevast beelden die machteloosheid oproepen. Boven een verhaal Hier het verhaal in Rolling Stone.in het Amerikaanse blad Rolling Stoneover de ‘negen verschrikkelijke tekenen' van naderende milieurampen stond een foto van een klein zeilbootje dat op het punt staat getroffen te worden door een reusachtige golf.

Gewichtloos hangt het daar, wachtend op de ondergang. Ik zie dit beeld, weet dat het mij angst moet inboezemen en tegelijkertijd denk ik: dit gaat niet over mij. Mijn schip kapseist niet, ik heb niet eens een schip. En al snel belandt het artikel in mijn mentale mapje ‘waarschuwingen die ik kan negeren,' samen met al die andere beelden van ondergelopen steden '10 Images Show What Coastal Cities Will Look Like After Sea Levels Rise'en brandende planeten. Goed voorbeeld van zo'n brandende planeet? De poster van Naomi Kleins klimaatfilm (onder in dit stuk).Ik kan er niets mee. Over tot de orde van de dag.

Ik besprak twee boeken Hier vind je mijn bespreking van twee boeken over klimaatpsychologie: 'Waarom we zo vaak zwijgen over het klimaat (en hoe we dat kunnen doorbreken).'over klimaatpsychologie en kwam erachter waarom dit zo werkt. Als we bang worden gemaakt, biedt onze psyche altijd wel een uitweg. We negeren het probleem, of vertellen onszelf dat wij er waarschijnlijk niet de dupe van zullen worden. Of we worden bang en passief. Volgens de Zweedse psycholoog Per Espen Stoknes is er geen verhaal dat zo verlammend werkt als dat van klimaatverandering als naderende apocalyps.

Hoe apocalyptisch denken tot behoudzucht leidt

Er waren momenten waarop ik me afvroeg of het wel te verdedigen is om het ‘vertoog’ rond klimaatverandering te onderzoeken, terwijl oliebedrijven ons bedonderen, Oliebedrijf ExxonMobil loog jarenlang over klimaatverandering.koralen The Guardian: 'World's oceans facing biggest coral die-off in history, scientists warn'afsterven en het ijs op de polen smelt. Groenland en Antarctica smelten weg.Maar gaandeweg kwam ik erachter dat juist het apocalyptische verhaal bijdraagt aan verstarring en conservatisme en dus leidt tot het uitblijven van oplossingen en brede betrokkenheid. Het idee dat klimaatverandering een ‘perfect probleem’ is, zorgt ervoor dat we ons machteloos voelen en geen alternatieven meer zien. Als we doemdenken, nemen we de status quo niet alleen als uitgangspunt, we nemen hem ook mee naar de toekomst - bevestigen hem opnieuw, geloven kennelijk dat er nooit iets voor in de plaats zal komen. Als er één projectie tot fatalisme leidt, is dit hem wel.

En ja, dat is een fundamenteel probleem, want we moeten onze uitstoot snel terugbrengen om onze impact op het klimaat zo snel mogelijk te minimaliseren. Auto’s, schepen en treinen, de verwarming van huizen, de industrie en de elektriciteitscentrales draaien in grote delen van de wereld, maar zeker in Nederland nog bijna volledig Cijfers over de Nederlandse energievoorziening vind je bijvoorbeeld hier, in 'Hernieuwbare energie in Nederland 2014' van het CBS.op fossiele brandstoffen. En dat moet de komende decennia ‘helemaal anders,' zei zelfs Henk Kamp, de minister van Economische Zaken onlangs. Kamp deed zijn revolutionaire uitspraken aan het einde van dit gesprek met Sven Kockelmann (Oog in Oog, oktober 2015).Geen nieuws, maar voor een VVD-minister is het toch best een revolutionaire uitspraak. Kamp bevestigt in feite dat we voor een flinke opgave staan die politiek links en rechts overstijgt en die om creativiteit vraagt, niet om angstaanjagende verhalen die zulke creativiteit juist in de kiem Meer over de psychologische werking van angstbeelden in dit verhaal.smoren.

Waarom het zinloos is te vragen of we onszelf nog kunnen redden

Je hoort mij niet zeggen dat klimaatverandering niet angstaanjagend is. Integendeel, het kan zelfs bijdragen aan de ondergang van onze beschaving. Er is een onaangenaam grote kans (ongeveer 5 tot 10 procent) dat een worstcasescenario In dit verhaal lees je alles over de worstcasescenario's en de kans dat klimaatverandering tot onze ondergang leidt.uitkomt dat onze beschaving helpt imploderen. Er is zelfs een zeer kleine kans dat de mens uitsterft als het allemaal echt uit de hand loopt.

Maar hoe nieuw is dat werkelijk? Tijdens de Eerste Wereldoorlog vreesden mensen voor een apocalyps met gifgas, in de Koude Oorlog vreesden anderen een totale atoomoorlog, rond de oliecrisis in 1973 voorzagen we een nieuwe steentijd door het opraken van de energie, zo schreef ik eerder. Over al die keren dat de wereld niet ten einde kwam.Al duizenden jaren fantaseert de mens over zijn einde, maar de voorspellingen van totale catastrofe zijn tot nu toe altijd overtrokken gebleken.

In een essay Hier bespreek ik het essay van de Canadese schrijfster Margaret Atwood, waarin zij onderzoekt hoe het gesprek over een wereld zonder olie zich ontwikkelt.over Atwoods essay is vertaald verschenen in De Groene Amsterdammer.de opwarming van de aarde stelde de Canadese auteur Margaret Atwood de vraag: ‘Kunnen we ons energiesysteem snel genoeg veranderen om te voorkomen dat het ons vernietigt?’ Ik denk dat dit een zinloze vraag is, omdat het antwoord alleen maar ‘ja’ of ‘nee’ kan zijn. De werkelijkheid is veel weerbarstiger. We weten niet precies wat de gevolgen van klimaatverandering zullen zijn. We weten wel dat het voor de meeste mensen die dit lezen gelukkig geen kwestie zal zijn van wel of niet overleven. Dat maakt onze verantwoordelijkheid voor de mensen die altijd al minder bevoorrecht Vooral armen zullen de dupe worden van klimaatverandering, schreef de paus in zijn milieu-encycliek.waren en die ook nu weer als eerste 'De landen die daadwerkelijk zijn overstroomd, waren de landen die altijd al overstroomden,' schrijft Dirk Vis in dit toekomstvisioen.de klappen zullen vangen, alleen maar groter.

De wereld zoals we die kennen gaat sowieso eindigen. Dat is al heel vaak gebeurd - klimaatverandering of niet - en dat zal ook nog heel vaak gebeuren. Het is goed om daarbij stil te staan. Iedereen zal wel iets gaan missen George Marshall, auteur van een boek over klimaatpsychologie, adviseert om ruimte te maken voor het 'rouwen' om verlies van het fossiele tijdperk. Zijn andere tips lees je hier.als het fossiele tijdperk ten einde komt, of het nu de ronkende motor van een Harley is, of het goedkope vliegticket naar een mooi land aan de andere kant van de oceaan. Maar dat betekent niet dat alles vanaf nu slechter wordt.

Wat dan wel?

We weten inmiddels zeker dat klimaatverandering nog deze eeuw veel erger zal worden en dat we dat proces al niet meer terug kunnen draaien. We weten dat delen van het Midden-Oosten NRC: 'Midden-Oosten is straks te heet om te wonen'nog deze eeuw onbewoonbaar zullen worden als we onze uitstoot niet verder terugbrengen, en dat het Amerikaanse leger meer conflicten Hier lees je meer over de overwegingen van het Pentagon inzake klimaatverandering.verwacht op een warmere planeet. Maar we weten óók dat er een groene revolutie aan de gang In dit verhaal vind je een uitgebreide opsomming van onderstaand nieuws. is:

• De speelruimte van fossiele energiebedrijven wordt steeds kleiner, terwijl hun legitimiteit wordt ondermijnd. G7-landen hebben beloofd kolenstook en andere fossiele brandstoffen aan het einde van de eeuw volledig uit De toezegging van G7-landen over fossiele brandstoffen.te bannen, maar de neergang Bloomberg adviseert investeerders om hun geld uit de kolenindustrie te halen.in de kolenindustrie en de duurzame ambities van landen als China 'Beijing to Shut All Major Coal Power Plants to Cut Pollution'doen vermoeden dat het einde van de meest vervuilende brandstof steenkool al eerder zal plaatsvinden.
• Investeerders realiseren Hier lees je meer over een nieuwe studie waarin de risico's van fossiele investeringen zijn bestudeerd.zich steeds beter dat hun investeringen in fossiele energiebedrijven risicovol zijn, omdat succesvol klimaatbeleid ervoor zal zorgen dat deze bedrijven op termijn verdwijnen.
• Overheden liggen onder Hier lees je over onderzoek van het IMF naar fossiele subsidies.vuur De overheden van de twintig machtigste economieën in de wereld, de G20, geven vier keer zoveel uit aan subsidies en investeringen voor fossiele brandstoffen als aan duurzame energie, schreef de Volkskrant vorige week.omdat ze veel meer subsidie geven aan fossiele energie dan aan duurzame energie.
• De winning van fossiele brandstoffen wordt steeds duurder terwijl de kosten van duurzame energie rap blijven dalen.
• De groei van groen wordt in gangbare scenario's stelselmatig Het IEA onderschat de groei van zonne- en windenergie structureel. Waarom?onderschat: zonne-energie groeide in de afgelopen 15 jaar bijvoorbeeld 18 keer sneller dan het Internationaal Energieagentschap in 2000 had gedacht. Batterijen die nodig zijn om groene energie op te slaan, lijken aan de vooravond te staan van eenzelfde Hier bijvoorbeeld een optimistische analyse over de toekomst van batterijen.ontwikkeling.Hier nog een optimistisch bericht over de groei van batterijen.

Niemand kan de impact van de groene revolutie voorspellen. Het is niet met zekerheid te zeggen hoeveel klimaatschade we nog weten te voorkomen en of we onderweg een betere wereld zullen bouwen.

Waar het om gaat, is dat we invloed hebben.

We kunnen hoop putten De klimaatcampagne van de Britse krant The Guardian draait sinds enige tijd ook om hoop. Lees hier waarom.uit het feit dat veel mensen - als het ze wordt gevraagd 'Ruime meerderheid Nederlanders wil dat kabinet snel meer doet voor het klimaat,' bleek dit jaar uit een enquête die TNS Nipo uitvoerde in opdracht van Greenpeace en Milieudefensie.- aangeven dat ze klimaatactie willen. We kunnen hoop putten uit het feit dat de (morele) redenen om in actie te komen steeds duidelijker worden vertolkt, door de Amerikaanse president Barack Bekijk bijvoorbeeld deze retoriek van Obama over klimaatverandering.Obama, door leiders uit het bedrijfsleven en door de paus. Klimaatactie is een heilige opdracht, zegt de paus tegen 1,2 miljard rooms-katholieken.We kunnen hoop putten uit het feit dat zelfs de baas van Shell zegt 'I have no hesitation to predict of course in years to come solar will be the dominant backbone of our energy system, certainly of the electricity system,' aldus de directeur van Shell.dat dit de eeuw van zonne-energie wordt.

Waar gaan we deze eeuw voor vechten?

Dit is, kortom, hét moment om na te denken over de toekomst die we willen. Om maar een voorbeeld te noemen: als dit inderdaad de eeuw van de zon Hier een mooi uitgewerkte visie over hoe deze eeuw op zonne-energie eruit kan gaan zien.wordt, willen we die zonnepanelen dan zelf in bezit hebben, zodat we invloed hebben op onze eigen energievoorziening, of besteden we de toekomst uit aan het bedrijfsleven? In Duitsland Duitsland is verder dan Nederland qua duurzame energie, maar dat heeft ook keerzijden.is bijna de helft Hoe Duitse burgers betrokken zijn bij de Energiewende, beschreef ik met mijn Energiegroep-collega's in dit verhaal.van de duurzame energievoorziening in handen van burgers en boeren via coöperaties. Willen wij dat ook? Zo ja, hoe gaan we dat bereiken?

Het gaat hier dus niet alleen om technologie. In het fossiele tijdperk is macht centraal georganiseerd en berokkent onze consumptie altijd schade, ook als we dat niet zien. Een duurzaam tijdperk biedt de kans om die negatieve impact te minimaliseren en om macht te decentraliseren, zonnepaneel voor zonnepaneel. Dat impliceert een culturele en morele In dit stuk meer over die culturele en morele omwenteling die gepaard gaat met meer duurzaamheid.omwenteling: we kunnen doorgeschoten individualisme vervangen door wederzijdse afhankelijkheid, dominantie vervangen door wederkerigheid en hiërarchie door samenwerking.

Klimaatverandering gaat rampen veroorzaken, dat kunnen we al niet meer voorkomen. De vraag is hoe we daarop gaan reageren. Laten we ons leiden door angst, gaan we ons verschansen als de eerste klimaatvluchtelingen Over het fenomeen 'klimaatvluchtelingen.'komen? Of laten we ons leiden door hoop, verbroedering en vertrouwen in de vindingrijkheid van de mens?

Het gaat nu (zoals altijd) om de keuzes die we maken

Ik denk dat we ons de toekomst tenminste moeten voorstellen als iets waar we invloed op hebben, niet als iets wat ons overkomt. Die invloed hebben we nu al, alleen kiezen we tot nu steeds weer fossiel. Overheden praten over groen en bouwen ondertussen vrolijk verder aan de fossiele infrastructuur (de Nederlandse 'Hollands energiebeleid: praten over groen, investeren in fossiel'overheid Ik schreef mee aan dit opiniestuk in NRC: 'Het Rijk praat groen maar handelt fossiel'voorop), terwijl veel burgers zeggen dat ze duurzaamheid willen zonder hun persoonlijke levensstijl daarop aan te passen.

Maar dit hoeft niet altijd zo te blijven. Onze regering wilde bijvoorbeeld naar schaliegas In dit verhaal meer over het daverende succes van de 'schaliegasvrij'-beweging.gaan boren, maar daar is door burgers Hier lees je een reconstructie van het grassroots verzet tegen schaliegas in Nederland.een stokje voor gestoken. Een kleine groep voortrekkers zet zich al keihard in voor de duurzame economie, en er zijn klimaatactivisten die de fossiele industrie aanpakken en de ene Hier zo'n overwinning van de fossielvrij-activisten.na Hier meer recente successen van de klimaatbeweging.de andere overwinning boeken. Zij zijn met relatief weinig, maar de geschiedenis leert dat ze grote invloed kunnen hebben - denk maar aan de mensen die in opstand kwamen tegen de slavernij, of die hebben gestreden voor het vrouwenkiesrecht. Ook zij waren aanvankelijk in de minderheid.

De toekomst is niet te vangen in een blauwdruk; het is een verhaal dat we samen maken. ‘Wie een rol gaan spelen, wordt nooit van tevoren aangekondigd, en de verhaallijnen zijn vol van afslagen, plotselinge wendingen, verrassende tweesprongen en onbedoelde gevolgen,’ schrijft Lees hier het mooie essay van Solnit terug.de Amerikaanse essayiste Rebecca Solnit. 'Dit is Rebecca Solnit (plus vijf van haar beste essays)'Erkennen dat wij invloed hebben en dus verantwoordelijk zijn, is moeilijker dan berusten in een doemscenario. Maar het biedt ook perspectief, zeker als we ons herinneren hoe vaak de samenleving al radicaal veranderd en verbeterd is - niet door de krachten van de natuur, maar door mensen zelf.